Како еден од десетиците, па и стотиците луѓе што имаат работено за Лаура Бети во Фондот Пјер Паоло Пазолини во Рим, кој од кој понатоварени со живописен багаж помалку или повеќе непријатни спомени, сметам дека смеам да се пофалам, ако не со нешто друго, барем со натпросечна издржливост. Не дека бев на каков било начин изземен од катадневните и фантастични понижувања што Лудата (набрзо почнав така да си ја викам) се чувствуваше должна да им ги нанесува на своите потчинети, напротив: таа кон мене чувствуваше беспрекорна, непоправлива омраза (не постои посоодветен збор од овој); успевав да ги допрам сите жички од нејзиниот полиморфен садизам – од неисцрпното смислување пакосни прекари, сè до конкретните физички закани. Кога и да влезев во просториите на Фондот, во таа мрачна и гломазна зграда на аголот од плоштадот Кавур, недалеку од каналот на Кастел Сант’Анџело, на речиси телесен начин ја чувствував таа животинска настрвеност, тој несовладлив гнев што почнуваше да боде, како оние цик-цак громчиња од стриповите, од зад стаклата на нејзините огромни, квадратести очила за сонце. По што следеа типичните поздрави: „Добар ден, курвичке, сфати ли конечно дека дошло време ДА СИ ГО НАТРТИШ ГАЗЕТО? Или уште планираш да фаќаш кривини?! Ама не можеш да ме заебаваш МЕНЕ, курвичке подла, за тоа треба некој и тоа како поинаков од тебе“ – сè додека смеата, која како да избувнуваше од некоја подземна пештера, а звучеше уште покобно поради противтежата што ѝ ја придаваше еден неопислив звук, нешто помеѓу грофтање и завивање, не ставеше крај на овој прв рафал почести. Крајно ретко грамадата навреди што се рушеше врз грбот на несреќниот намерник можеше да се сведе на концепт со заокружена смисла. Бездруго, Лудата не поднесуваше заокружена смисла во никаква форма, и тоа беше начелно правило. Не постоеше човечки изум што не се претвораше во опасна направа штом ќе се најдеше во нејзините раце. Ни говорот не беше исклучок. Нејзините тиради ротираа околу оската на еден навредлив епитет кој таа сладострасно го искажуваше и упорно го повторуваше, небаре таму, во чистиот изговор на навредата, се наоѓаше сочната срж на текстот. Кога беше насочен кон машки, епитетот беше редовно од женски род. Дури и оние кои таа ги сакаше и ги ценеше мораа да се подложат на оваа симболична кастрација. Алберто Моравија, на пример, со кого таа беше многу блиска, во една прилика стана „баба“, и тука немаше веќе што. По изговарањето на навредата, остатокот од исказот беше најобична импровизација – пиранезиев затвор од малодушност и презир, независен од логика и синтакса. „Курвичка“ – уште од првите денови, тоа беше синтезата, тоа беше идеалната формулација на она што јас ѝ го побудував. Бројни и ненадејни, придавките одеа по именката како загари по лисица. Курвичке подла, препотентна, превртлива, фашистичка. Предавничка, гнасна. Опортунистичка. Што се однесува до мене, јас сè уште немав наполнето триесет години, но веќе ја имав завршено, напипувајќи, како заточеникот на Едгар Алан По, обиколката на влажните и мрачни ѕидови – како што му доликува на секое подземје – на мојот нарав. | Tra le tante, troppe persone che hanno lavorato per Laura Betti al Fondo Pier Paolo Pasolini di Roma, tutte dotate di un loro pittoresco bagaglio di ricordi più o meno spiacevoli, credo di poter vantare, se non altro, una resistenza al di sopra della media. Non che mi fossero minimamente risparmiate le quotidiane e fantasiose angherie che la Pazza (così mi ero presto abituato a chiamarla fra me e me) si sentiva in dovere di infliggere ai suoi sottoposti. Le ero, al contrario, così irrimediabilmente odioso (non c’è una parola più esatta) da riuscire a stuzzicare tutte le corde del suo proteiforme sadismo: dall’inesauribile invenzione di nomignoli umilianti alla minaccia fisica vera e propria. Ogni volta che entravo nei locali del Fondo, in un tetro e massiccio palazzone d’angolo di piazza Cavour, non lontano dal fossato di Castel Sant’Angelo, percepivo in modo quasi fisico quell’ostilità animalesca, quella rabbia ingovernabile che iniziava a dardeggiare, come i fulmini a zig zag dei fumetti, da dietro le lenti dei suoi occhialoni da sole quadrati. Seguivano immediatamente le formule di buongiorno. «Buondì, zoccoletta, l’hai capito finalmente che è venuto il momento DI DARE IL CULO? O pensi di farla franca ancora per molto?!? Ma A ME non mi fai fessa, zoccoletta melliflua, ci vuole ben altro che una come te» – solo l’erompere di una risata che sembrava provenire da una caverna sotterranea, ed era resa ancora più minacciosa dal contrappunto di un suono indescrivibile, a metà strada fra il barrito e il singulto, poneva fine a questa prima raffica di amenità. Molto raramente le valanghe di offese che si rovesciavano addosso ai malcapitati erano riconducibili a concetti di senso compiuto. Come regola generale, del resto, la Pazza detestava il senso compiuto, in ogni sua forma. Non c’era strumento umano che nelle sue mani non si trasformasse in un ordigno pericoloso. E il linguaggio non faceva eccezione. Le sue tirate ruotavano sul perno di un epiteto offensivo, assaporato con voluttà e continuamente ripetuto, come se lì, nella pura formulazione dell’insulto, risiedesse il sugo del discorso. Se rivolto ai maschi, l’epiteto era regolarmente femminile. Anche le persone a cui voleva bene, e che stimava, dovevano subire questa specie di evirazione simbolica. Alberto Moravia, per esempio, al quale era molto legata, a un certo punto diventò «nonna», e non ci fu più niente da fare. Tutto il resto del discorso, una volta pronunciata l’offesa, era pura e semplice improvvisazione – un carcere piranesiano di malanimo e disprezzo, incurante di logica e sintassi. «Zoccoletta» – fin dai primi giorni, quella era stata la sintesi, la formula perfetta di ciò che le ispiravo. Numerosi e fulminei, gli aggettivi seguivano il sostantivo, come segugi sulle tracce di una volpe. Zoccoletta melliflua, vanesia, bugiarda, fascista. Gesuita, assassina. Ambiziosa. Quanto a me, non avevo аncora compiuto trent’anni, ma avevo già fatto a tentoni, come il prigioniero di Edgar Allan Poe, il periplo delle pareti, umide e buie come si addice a tutti i sottosuoli, del mio carattere. |
„Нешто напишано“, пред сѐ, е насловот на едно поглавје од недовршениот роман Петролио на Пјер Паоло Пазолини (5.3.1922 - 2.11.1975), режисер, новинар, писател, поет, една од најмаркантните појави во културата на италијанскиот дваесетти век. Писателот и книжевен критичар Емануеле Треви го „позајмува“ насловот на ова поглавје за да го искористи како наслов на својот роман, со поднаслов „Речиси вистинската приказна за една невозможна средба со Пјер Паоло Пазолини“. Приказната е во голема мера автобиографска: нараторот е триеесетгодишен писател, стажант во Фондот Пјер Паоло Пазолини, кој на почетокот од деведесетите е воден од „Лудата“ Лаура Бети, долгогодишна пријателка и муза на Поетот (позната по главната улога во неговиот филм Теорема). Романот Нешто напишано на Емануеле Треви, објавен од малечката издавачка куќа Ponte alle grazie, и покрај убедливото водство пред останатите конкуренти за наградата Strega (најпрестижното одличје за прозно дело во Италија) во 2012 година, заврши второрангиран, зад роман објавен од Mondadori. |
Рим, почеток на Деведесетите. Додека соништата на Дваесетиот век се стремат кон неумолив крај, а Берлускони тргнува на поход кон власта, еден триесетгодишен писател, истовремено и циничен и наивен, и занесен и длабок, наоѓа работа во еден архив, Фондот Пјер Паоло Пазолини. Во тој лавиринт од хартија затворен во едно огромно здание во квартот Прати, владее незгодната Лаура Бети која и самата се наоѓа на својот залез: но средбата со лудата хероина на оваа книга, самопрогласен но и вистински духовен наследник на поетот од Фриули, за младиот писател е исто што и средба со самиот Пазолини, небаре актерката од Теорема е оформена, запоседната од неговото живо присуство, од неговиот личен пат на неуморен сексуален експериментатор и од неговата јавна приказна полна уметност, ерес и провокација. Нешто напишано ја раскажува оваа средба и нејзиниот неизбежен крај – збогување со адолесценцијата и со цела една епоха; но раскажува и една друга приказна, приказната за иницијацијата во мистериите, за воведувањето во најскриените и вечни тајни на животот.
* * *
Дело на границата меѓу роман и критички есеј, Нешто напишано од Емануеле Треви е достоен тестамент на фигурата на Пјер Паоло Пазолини и на неговото недовршено дело Петролио. Служејќи се со сопственото искуство во Архивот на фондот на книги Пјер Паоло Пазолини, во кој царува, како неотповиклива царица, налудничавата и ексцентрична Лаура Бети, наречена „Лудата“, Треви оживува една приказна која е и документ што го преоткрива Поетот.
* * *
Постојано подложен на навредите и на острата иронија на Бети, добра пријателка на Пазолини и придружничка на неговите книжевни експерименти, протагонистот (самиот Треви или можеби неговото Алтер Его) прави едно патување помеѓу истражување и анализа на едно дело, поточно Петролио, и неговиот автор, вадејќи ги на виделина најдлабоките нивни одлики. Така, значи, текстот станува изговор (testo>pretesto = text>pretext) за споредба помеѓу улогата на литературата, како елемент на кршење на однапред утврдените клишеа од времето на Пазолини, и пристапот на Поетот кон истата, и исползувањето на пишаниот текст во денешно време. Речиси носталгично чувство по нешто што било и нема да се врати никогаш повеќе.
* * *
Приказната што ја раскажува Треви е на распаќе меѓу имагинација, истражување и сеќавање; помеѓу ритуал на иницијација, воден од една свештеничка (Лаура Бети), која кудењето го претвора во изострен алат потребен за правење зарез во видливото и извлекување на гневот, претсобје и верна друшка на талентот, и тестамент на едно бесмртно дело; каков што бил и Пазолини, каква што била и самата Бети.
„Млади сте, пробисвет, ќе ве биде. Ама за навистина да ве биде, треба гнев. Пјер Паоло во еден момент сфати дека гневот е далеку поважен од талентот, дека талент може да има и најобичното малограѓанче, ама не и гнев, гневот е редок дар, и треба да се одгледува, тоа ти е како да имаш дебел кур, или мазно лице, или и двете – што е секогаш подобро – нели?“
* * *
Прозата со којашто Треви го раскажува овој историски и висцерален пат е проза на испечен писател, сигурен во своите алатки, но надарен и со природен талент за афабулација. Многу ретко си го допушта луксузот на новиот ред, слободно се препушта на долги дивагации, но неговиот глас никогаш не станува здодевен, вешто ги држи уздите на вниманието, допирајќи ги сите модулации (од критички стилот станува рефлексивен, од поетски – вулгарен, со нагли и сосем непредвидливи скршнувања). Со цел стилот да не стане манир, монолитската структура на првите поглавја се разронува кон крајот, допирајќи ги пределите на поезијата. На крај, има систем од белешки, па дури и библиографија, но не во академска форма: додатокот ни раскажува други приказни, со што често нè наведува на иронија и смеа.
Книга со обезбедена вредност, можеби не така лесна за уживање, која ни го нуди својот богат багаж од знаења. Читател би можел да се пожали на извесна недоследност во приказната, која не го влече и не го заробува читателот – уште од првите страници изјавено е дека ќе има целосна отуѓеност од каква било техника на забавување.
* * *
Како што нè потсетува и самата корица, нешто напишано нам ни се сервира како „роман“, но штом ќе се отвори книгата и ќе разлистаме неколку страници веднаш се шири реа на нешто изгорено: оваа книга е жив тек од форми – од мемоар до есеј – кои како да одбиваат да се систематизираат, па така читателот не може спокојно да го етикетира она што го чита, страница по страница.
* * *
Операцијата на авторот е амбициозна и ефикасна: поглавје по поглавје, тој предава конечен број слики, на кои дополнително се навраќа, а на читателот му ја остава задачата да ја најде врската меѓу нив. При читањето, описите на неговото искуство во Фондот Пазолини и на неговата „ужасна“ директорка Лаура Бети, на интервали има коментари и размислувања за „Петролеј“. Одвивањето на романот не е линеарно до тој степен што тешко може да се зборува за нарација: писателот создава спирален текст во кој, низ постојана стратификација, продираме сè подлабоко во ликовите, па така развиваме интимно познавање за нив, некој вид блискост и присуство, кој не минува како разбирање, туку како интуиција.
* * *
Дело на границата меѓу роман и критички есеј, Нешто напишано од Емануеле Треви е достоен тестамент на фигурата на Пјер Паоло Пазолини и на неговото недовршено дело Петролио. Служејќи се со сопственото искуство во Архивот на фондот на книги Пјер Паоло Пазолини, во кој царува, како неотповиклива царица, налудничавата и ексцентрична Лаура Бети, наречена „Лудата“, Треви оживува една приказна која е и документ што го преоткрива Поетот.
* * *
Постојано подложен на навредите и на острата иронија на Бети, добра пријателка на Пазолини и придружничка на неговите книжевни експерименти, протагонистот (самиот Треви или можеби неговото Алтер Его) прави едно патување помеѓу истражување и анализа на едно дело, поточно Петролио, и неговиот автор, вадејќи ги на виделина најдлабоките нивни одлики. Така, значи, текстот станува изговор (testo>pretesto = text>pretext) за споредба помеѓу улогата на литературата, како елемент на кршење на однапред утврдените клишеа од времето на Пазолини, и пристапот на Поетот кон истата, и исползувањето на пишаниот текст во денешно време. Речиси носталгично чувство по нешто што било и нема да се врати никогаш повеќе.
* * *
Приказната што ја раскажува Треви е на распаќе меѓу имагинација, истражување и сеќавање; помеѓу ритуал на иницијација, воден од една свештеничка (Лаура Бети), која кудењето го претвора во изострен алат потребен за правење зарез во видливото и извлекување на гневот, претсобје и верна друшка на талентот, и тестамент на едно бесмртно дело; каков што бил и Пазолини, каква што била и самата Бети.
„Млади сте, пробисвет, ќе ве биде. Ама за навистина да ве биде, треба гнев. Пјер Паоло во еден момент сфати дека гневот е далеку поважен од талентот, дека талент може да има и најобичното малограѓанче, ама не и гнев, гневот е редок дар, и треба да се одгледува, тоа ти е како да имаш дебел кур, или мазно лице, или и двете – што е секогаш подобро – нели?“
* * *
Прозата со којашто Треви го раскажува овој историски и висцерален пат е проза на испечен писател, сигурен во своите алатки, но надарен и со природен талент за афабулација. Многу ретко си го допушта луксузот на новиот ред, слободно се препушта на долги дивагации, но неговиот глас никогаш не станува здодевен, вешто ги држи уздите на вниманието, допирајќи ги сите модулации (од критички стилот станува рефлексивен, од поетски – вулгарен, со нагли и сосем непредвидливи скршнувања). Со цел стилот да не стане манир, монолитската структура на првите поглавја се разронува кон крајот, допирајќи ги пределите на поезијата. На крај, има систем од белешки, па дури и библиографија, но не во академска форма: додатокот ни раскажува други приказни, со што често нè наведува на иронија и смеа.
Книга со обезбедена вредност, можеби не така лесна за уживање, која ни го нуди својот богат багаж од знаења. Читател би можел да се пожали на извесна недоследност во приказната, која не го влече и не го заробува читателот – уште од првите страници изјавено е дека ќе има целосна отуѓеност од каква било техника на забавување.
* * *
Како што нè потсетува и самата корица, нешто напишано нам ни се сервира како „роман“, но штом ќе се отвори книгата и ќе разлистаме неколку страници веднаш се шири реа на нешто изгорено: оваа книга е жив тек од форми – од мемоар до есеј – кои како да одбиваат да се систематизираат, па така читателот не може спокојно да го етикетира она што го чита, страница по страница.
* * *
Операцијата на авторот е амбициозна и ефикасна: поглавје по поглавје, тој предава конечен број слики, на кои дополнително се навраќа, а на читателот му ја остава задачата да ја најде врската меѓу нив. При читањето, описите на неговото искуство во Фондот Пазолини и на неговата „ужасна“ директорка Лаура Бети, на интервали има коментари и размислувања за „Петролеј“. Одвивањето на романот не е линеарно до тој степен што тешко може да се зборува за нарација: писателот создава спирален текст во кој, низ постојана стратификација, продираме сè подлабоко во ликовите, па така развиваме интимно познавање за нив, некој вид блискост и присуство, кој не минува како разбирање, туку како интуиција.